Jaka jest rola diety w trakcie leczenia onkologicznego? Fakty i mity.

Rola diety w trakcie leczenia przeciwnowotworowego jest doceniana coraz szerzej - zarówno w środowisku medycznym, jak i wśród samych pacjentów i ich bliskich.

Jednak jest w tym wszystkim pewien bardzo poważny haczyk - z jednej strony mamy dostęp do coraz bardziej szczegółowych wyników badań i mamy coraz większe możliwości wspomagania organizmu w trakcie walki z chorobą. Z drugiej strony zainteresowani, którzy szukają informacji na temat żywienia w trakcie leczenia raka trafiają na szkodliwe mity zamiast na merytoryczne informacje.

Brakuje też praktycznych wskazówek co do samej diety, produktów wskazanych i przeciwwskazanych, sposobu przygotowywania posiłków w taki sposób, żeby nie nasilały objawów niepożądanych, które pojawiają się w tracie leczenia.

Dlatego w tym artykule oraz w kolejnych zamierzam po kolei przybliżyć ważne kwestie, zebrać istotne fakty i oddzielić je od niebezpiecznych mitów, które zataczają coraz szersze kręgi.

Pierwszą, najważniejszą kwestię na dziś chcę zaznaczyć od razu:

dieta ma znaczenie w trakcie leczenia przeciwnowotworowego,

jednak celem diety nie jest leczenie raka dietą, a wsparcie organizmu w walce z chorobą

Zaraz opiszę po kolei, jakie są cele i zadania diety w trakcie leczenia onkologicznego. Na dole strony czekają źródła, z których korzystałam przygotowując tekst, jest też lista stron, gdzie można szukać wartościowych informacji - czyli takich, które podparte są dowodami naukowymi.

Jaka jest rola diety w trakcie leczenia raka?

Najważniejszym celem diety jest pokrycie zapotrzebowania organizmu na energię i składniki odżywcze. Ma to zapobiegać utracie masy ciała (lub spowalniać ten proces), niedoborom pokarmowych i niedożywieniu. Jest to o tyle ważne, że pogorszony stan odżywienia znacznie utrudnia proces leczenia i rekonwalescencji.

Trzeba zaznaczyć, że trudności z pokryciem zapotrzebowania na energię, białko, witaminy, składniki mineralne i inne substancje odżywcze są, i to duże. Dzieje się tak z różnych powodów, do których zaliczamy:

• zwiększone w wyniku choroby i w trakcie leczenia potrzeby organizmu

• występowanie objawów, które utrudniają zjedzenie pełnych porcji posiłków (między innymi biegunki, dolegliwości bólowe, suchość i/lub uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej, brak apetytu, niechęć do określonych produktów, wczesne uczucie sytości po posiłkach)

• konieczność wprowadzenia restrykcji dietetycznych - np. u niektórych pacjentów konieczność długiego gotowania warzyw i owoców utrudnia pokrycie zapotrzebowania na witaminy

• niepotrzebne restrykcje żywieniowe, które pacjenci wprowadzają na własną rękę (np. wykluczenie mięsa  z diety bez zastąpienia go innymi produktami, które zawierają pełnowartościowe białko, wykluczenie wszystkich produktów mlecznych z diety bez stwierdzenia nietolerancji laktozy - gdzie nawet w przypadku nietolerancji laktozy często wystarczy wybierać produkty bez laktozy)

• trudności organizacyjne, brak wiedzy na temat tego, jak komponować pełnowartościowe posiłki dopasowane do potrzeb chorego

• źle dobrana dieta, która nasila objawy ze strony przewodu pokarmowego, przez co pojawia się niechęć do jedzenia (na przykład jedzenia chrupkiego pieczywa w trakcie chemioterapii, kiedy należy unikać takich produktów, ponieważ mogą powodować uszkodzenia błony śluzowej)

Cele interwencji żywieniowej podczas leczenia przeciwnowotworowego to szukanie rozwiązań na powyżej wymienione trudności:

• pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze w celu utrzymania lub poprawy stanu odżywienia i wyników badań - prawidłowe stan odżywienia i wyniki badań to planowe prowadzenie leczenia, bez odraczania lub przesuwania zabiegów operacyjnych, cykli chemioterapii lub radioterapii

• unikanie redukcji masy ciała lub spowolnienie tego procesu (nawet u osób z nadmierną masą ciała)

• wsparcie organizmu w trakcie leczenia (okres okołooperacyjny i późniejsze etapy leczenia, radioterapia, chemioterapia)

• dopasowanie sposobu jedzenia do ewentualnych skutków niepożądanych leczenia, objawów ze strony przewodu pokarmowego (w celu zmniejszenia lub zapobiegania dolegliwościom) - łagodzenie objawów

• odciążenie układu pokarmowego: dieta łatwostrawna dopasowana indywidualnie do Pacjenta, w zależności od rodzaju leczenia, chorób towarzyszących oraz indywidualnej tolerancji produktów

• mniej nasilone objawy to też mniej stresu związanego ze spożywaniem posiłków i lepsza jakość życia na co dzień na każdym etapie leczenia

Dieta w okresie okołooperacyjnym

Prawidłowe żywienie okołooperacyjne ma niebagatelne znaczenie dla utrzymania dobrego stanu odżywienia i przekłada się na efekty leczenia.

Odpowiednia interwencja żywieniowa może zarówno pomóc w przygotowaniu organizmu do samego zabiegu jak i wspomagać proces rekonwalescencji w okresie pooperacyjnym.

Lepszy stan odżywienia przed zabiegiem operacyjnym to mniej powikłań, szybsza rekonwalescencja, a co za tym idzie - również krótszy pobyt w szpitalu.

Dobry stan odżywienia pozwala na planowe przeprowadzenie kolejnych etapów leczenia, natomiast pogarszający się stan odżywienia często jest przyczyną odroczenia chemioterapii, radioterapii lub innych form leczenia.

Ze względu na ważne znaczenie sposobu żywienia i stanu odżywienia dla poprawy wyników leczenia chirurgicznego eksperci opracowali specjalny protokół ERAS (enhanced recovery after surgery). Protokół ERAS krok po kroku opisuje zasady opieki okołooperacyjnej, między innymi żywienia pacjentów zarówno przed jak i po zabiegach chirurgicznych.

Dieta po resekcjach

Podstawowe zalecenie po zabiegu chirurgicznym i wypisaniu ze szpitala to dieta łatwostrawna wysokobiałkowa. W przypadku resekcji ogólne zalecenia diety łatwostrawnej wymagają dodatkowych modyfikacji w zależności od tego, jaka część przewodu pokarmowego została poddana resekcji.

Inne zalecenia będą przydatne dla osób po resekcji pęcherzyka żółciowego, inne po resekcji żołądka, jeszcze inne po resekcji jelita grubego z wyłonieniem lub bez wyłonienia stomii.

Dieta zmienia się również w zależności od występujących aktualnie objawów oraz w zależności od tego, ile czasu minęło od zabiegu.

Zadaniem diety jest maksymalne odciążenie przewodu pokarmowego, pokrycie zapotrzebowania na składniki odżywcze i łagodzenie objawów.

Dieta w trakcie chemioterapii

Chemioterapia wywiera wpływ na wszystkie komórki ciała. Szczególnie szybko widać niekorzystny wpływ na te narządy ciała, których komórki szybo się dzielą. Do tych komórek zaliczamy między innymi komórki błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Uszkodzone komórki błony śluzowej przewodu pokarmowego i utrudniona ich regeneracja wiążą się z występowaniem objawów takich jak uszkodzenia błony śluzowej, biegunki, nietolerancje pokarmowe.

Nasilenie objawów zależy od wielu czynników, ale między innymi również od stanu odżywienia.

Z drugiej strony źle dobrana dieta może nasilać dodatkowo objawy, podczas gdy odpowiednia modyfikacja sposobu żywienia ma rolę w łagodzeniu tych objawów.

Dieta w trakcie radioterapii

Objawy niepożądane mogą pojawiać się szczególnie wtedy, kiedy naświetlania są bezpośrednio lub pośrednio skierowane na obszary przewodu pokarmowego.

W zależności od naświetlanego obszaru objawy będą inne, różnić się mogą również zalecenia żywieniowe.

Dieta w trakcie immunoterapii

Częste problemy podczas immunoterapii nowotworów to brak apetytu, uczucie osłabienia i objawy grypopodobne, które utrudniają dodatkowo spożycie tradycyjnych posiłków.

Dieta - łagodzenie skutków ubocznych, które mogą pojawić się podczas leczenia nowotworów

Odpowiednie żywienie może łagodzić wiele uciążliwych objawów lub zmniejszać ryzyko ich wystąpienia. Zaliczamy do nich:

• nudności i wymioty

• biegunki, zaparcia, zmienny rytm wypróżnień

• wzdęcia, dolegliwości bólowe ze strony przewodu pokarmowego

• wczesne uczucie sytości po posiłku

• dolegliwości bólowe spowodowane uszkodzeniem błony śluzowej jamy ustnej  i dalszych części przewodu pokarmowego

• refluks, czyli cofanie się treści pokarmowej

• chudnięcie, osłabienie siły mięśniowej

Rola żywienia w trakcie leczenia raka - co nie jest prawdą?

Niebezpieczne mity

Mitem jest niestety nadawanie diecie znaczenia terapeutycznego - jak dotąd nie udało się potwierdzić, że samą dietą można wyleczyć raka.

Z drugiej strony dobry stan odżywienia organizmu i dobre wyniki badań to lepsze rokowania, planowe prowadzenie wszystkich etapów leczenia, mniejsze nasilenie skutków ubocznych i powikłań leczenia, sprawniejsza regeneracja organizmu. 

Co ma więc znaczenie? 

Dieta, która ma za zadanie dbać o dobry stan odżywienia, pokrywać zapotrzebowanie na energię, białko i składniki odżywcze (a to zapotrzebowanie jest znacznie zwiększone w wyniku choroby i w trakcie leczenia: większe obciążenie dla organizmu = większe potrzeby).

Bardzo szkodliwe są więc mity na temat stosowania przez pacjentów chorych na raka 'leczniczych' głodówek czy niedoborowych diet, które eliminują wybrane produkty lub całe grupy produktów. 

Niemniej szkodliwe są skierowane do pacjentów onkologicznych różnego rodzaju suplementy czy produkty, które zawierają różnego rodzaju składniki biologicznie czynne w bardzo dużych dawkach. Te, które rzeczywiście zawierają wybrane składniki, mogą wchodzić w interakcje z leczeniem przeciwnowotworowym - zmniejszając jego skuteczność lub nasilać toksyczność terapii. Skutkiem może być zaburzenie wyników badań i odroczenie dalszych etapów leczenia lub uszkodzenie wątroby/nerek/innych narządów i również odroczenie lub nawet zaprzestanie dalszych etapów leczenia. 
 

Źródła:

• Kłęk S., Jankowski M., Kruszewski W.J. et al., Clinical nutrition in oncology. Polish recommedations, „Oncol Clin Pract” 11, 2015, 172–188.
  (Standardy leczenia żywieniowego w onkologii)

• Pisarska M., Czuczwar M., Pędziwiatr M., Szczeklik W., Praktyka kliniczna – opieka okołooperacyjna. Podstawowe zasady protokołu opieki okołooperacyjnej ERAS, „Med. Prakt.” 1, 2020, 109–117.

• Kęk S., Misiak M. et al., Żywienie w chorobie nowotworowej – zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w 2013, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 9(1), 2013, 1–9.

• Arends J., Bachman P., Baracos V. et al., ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, „ClinicalNutrition” 36, 2017, 11–48.

• Huebner J., Marienfeld S., Abbenhardt C. et al., Counseling patients on cancer diets: a review of the literature and recommendations for clinical practice, „Anticancer Research” 34(1), 2014, 39–48.

• Szawłowski W., Gromadzka-Ostrowska J., Paluszkiewicz P., Słodkowski M., Sobocki J. (red.), Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL, Warszawa 2020.

• Kłęk S., Kapała A., Nutritional treatment, „Oncology in Clinical Practice” 14(4), 2018, 216–225.

Przydatne linki:

• https://www.zwrotnikraka.pl/zalecenia-zywieniowe-w-trakcie-choroby-nowotworowej/

• https://www.zwrotnikraka.pl/okolooperacyjne-przygotowanie-zywieniowe/

• https://www.fundacjaonkologicznanadzieja.org/baza-wiedzy/dietetyka-w-onkologii/dieta-w-chorobie-nowotworowej,p736350684

• https://alivia.org.pl/wiedza-o-raku/diety-alternatywne-a-nowotwory/

• https://alivia.org.pl/bazawiedzy/zywienie/

• http://tamizpowrotem.org/pl/artykuly/poradniki/

• https://programedukacjionkologicznej.pl/

• https://programedukacjionkologicznej.pl/wp-content/uploads/2017/09/2020_PEO_CWW_uklad_pokarmowy_powiklania-1.pdf

Najnowsze

w tej kategorii:

Bądźmy w kontakcie

Copyright 2020 bielkadietetyk.pl

Wszystkie prawa zastrzeżone